Miejsca pamięci to ślady materialne i niematerialne, które za sprawą działania człowieka lub pod wpływem czasu stały się elementem dziedzictwa pamięci danej wspólnoty, społeczności. Tak brzmi bardzo ogólna definicja według niemieckiego badacza historii prof. Jana Assmanna1. Obraz przeszłości zmienia się i przeobraża, stąd konieczność zachowania i utrwalenia w pamięci społecznej pomników, zabytków, symboli, miejsc, które były bezpośrednimi świadkami wydarzeń. Szpital w Toszku to miejsce bardzo charakterystyczne dla naszego miasta. Duża placówka medyczna świadczy usługi dla szerokiego grona pacjentów z całego Śląska. Masywna budowla szpitala mieszczącego się przy głównej ulicy zwraca uwagę każdego, kto przyjeżdża do naszego miasta. Turyści kierują się na zamek w Toszku, na rynek, ewentualnie na cmentarz. Szpital nie jest miejscem do zwiedzania, ale jego historia jest niezwykle interesująca. Postanowiłam zainteresować grupę uczniów historią tego miejsca, które w czasie II wojny światowej było dwukrotnie obozem internowania dla wielu tysięcy ludzi. Konkurs organizowany przez Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Opolu we współpracy Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa na projekt historyczny „Póki nie jest za późno” był dobrą okazją do zrealizowania projektu
Anstalt – Oflag –Obóz NKWD – Szpital w Toszku jako miejsce pamięci. Formułując tak tytuł, chciałam zwrócić uwagę uczniów na zmiany, jakie zachodziły w tym jednym miejscu, na tle przemian politycznych. Celem naszego projektu było zebranie informacji, materiałów i ich opracowanie tak, aby powstał krótki rys historyczny tego miejsca. Projekt był realizowany w Gimnazjum im. Ireny Sendler w Toszku, od stycznia do marca 2016 roku. Wzięło w nim udział 7 uczniów z klas I – III:
Joanna Bulla, Dominika Badura, Dominika Skawińska, Natalia Puchała, Patrycja Thomalla, Szymon Szafraniec, Marta Czech .
Każdy z uczestników wykonywał określone zadanie i w efekcie zebraliśmy ciekawy materiał do opracowania. O historii szpitala w Toszku można znaleźć dane w książkach, broszurach, prasie lokalnej, ale dla nas najistotniejsze były informacje zebrane w czasie rozmów ze świadkami wydarzeń. Uczniowie dotarli do kilku osób, które zgodziły się na rozmowę i opowiedziały, co pamiętają z czasów, gdy na terenie szpitala był Oflag i obóz NKWD. Informacje pozyskane w ten sposób są bezcenne i nigdy dotąd nie były publikowane. Cennym źródłem informacji o Oflagu jest książka Fredericka Turnera Les oubliés de 39–45, napisana w języku francuskim i niepublikowana dotąd w Polsce2. Za pośrednictwem pana Henriego Maucka (Francuza o śląskich korzeniach) otrzymałam tę książkę i mogliśmy wykorzystać znajdujące się tam materiały przy realizacji projektu (tłumaczenia wybranych fragmentów dokonał dr Zbigniew Ambrożewicz). Temat obozu NKWD czy Oflagu w Toszku przewijał się już w różnych opracowaniach, ale nasz projekt obejmował całość przemian jakie zachodziły na terenie Szpitala, podkreślał rangę tego miejsca jako miejsca pamięci i angażował młodzież w poszukiwanie świadków wydarzeń. Projekt zrealizowany w Gimnazjum w Toszku został doceniony w VII edycji ogólnopolskiego konkursu „Póki nie jest za późno”. Jury w składzie: Bartosz Janczak (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu), dr Renata Kobylarz-Buła (CMJW w Łambinowicach-Opolu), dr Iwona Konopnicka – przewodnicząca (Uniwersytet Opolski), Sebastian Mikulec (CMJW w Łambinowicach - Opolu), Dorota Musiał (CMJW w Łambinowicach-Opolu) postanowiło w dniu 7 czerwca 2016 roku przyznać I nagrodę uczniom z Gimnazjum im. Ireny Sendlerowej w Toszku za ich projekt, przygotowany pod opieką Donaty Podkowy. Poniżej przedstawiamy opracowanie będące podstawową częścią naszego projektu.
Donata Podkowa
1 J. Assmann, Das kurturelle Gedächtnis. Schrift, Erinnerung und politische Identität in frűhen Hoch kulturen, München 1999.
2 F. Turner, Les oublies de 39-45 les britanniques internes a Tost, Kreuzburg, Giromagny et Westertimke, Arras 2013.