Miasto Toszek – niemiecka nazwa Tost – w XIX wieku należało do powiatu ziemskiego Tost-Gleiwitz, który był częścią prowincji śląskiej państwa pruskiego, a następnie Cesarstwa Niemieckiego. W 1881 roku władze miasta podjęły decyzję o utworzeniu na terenie dawnego garnizonu wojskowego Prowincjonalnego Domu Pracy Przymusowej (Arbeitshaus Korrigenden-Anstalt). Miasto Toszek jest w stanie pomieścić w krótkim czasie 600 osób w budynkach byłego garnizonu i oddać do dyspozycji przylegający budynek mieszkalny, dwupiętrowy z 22 ładnymi pokojami dla personelu zakładu3. W grudniu 1881 roku przybyli pierwsi skazani, którzy pracowali na polach należących do Zakładu. W 1884 roku zakończono rozbudowę Zakładu. Główny obiekt to budynek z surowej cegły, z dwoma skrzydłami. Długość frontowa wynosi 77 m. Położony jest przy ulicy Pyskowickiej, na skraju płaskowyża, z daleka widoczny. Budynki gospodarcze oraz dyrekcja położone są po stronie północno-zachodniej, od nich zaś na wschód jest jeszcze jeden dwupiętrowy dom [...]. Właściwy budynek zakładu otoczony został wysokim murem. Od strony południowej w kierunku dworca rozciągają się pola zakładu poprawczego4. W latach 90-tych XIX wieku Zakład – Anstalt – rozwijał się, powiększając liczbę chorych, nad którymi roztaczał opiekę, a także rozbudowano wodociąg, powiększono gospodarstwo rolne. Areał wynoszący w momencie uruchomienia gospodarstwa 8 ha, w wyniku wykupu sąsiednich pól wzrósł do 30,5 ha. Pracują na nim nadający się do tego pacjenci. Gospodarstwo nie tylko zaopatruje zakład w produkty pola i ogrodu, lecz pokaźne ilości sprzedaje5. Od 1890 roku oficjalna nazwa tej instytucji brzmiała Prowincjonalny Zakład Lecznictwa i Opieki (Provinzial–Heil- und Pflegeanstalt), a w skrócie nazywany był Anstalt (do dnia dzisiejszego najstarsi mieszkańcy Toszka tak określają szpital). Trochę statystyki (dane przytoczone przez J. Chrząszcza):
• 1891 rok – 204 chorych
• 1892 rok – 377 chorych
• 1894 rok – 550 chorych.
Anstalt na trwałe wpisał się w krajobraz miasta. Pacjenci w ramach terapii pracowali na polach należących do Zakładu i dzięki temu instytucja ta była samowystarczalna: Zakład ma odrębny budynek kuchni i pralni, oddział przyjęć dla kobiet i mężczyzn, wyposażony w nowoczesny sprzęt i urządzenia medyczne, warsztaty, masarnie i piekarnie6.
Donata Podkowa
1 J. Assmann, Das kurturelle Gedächtnis. Schrift, Erinnerung und politische Identität in frűhen
Hoch kulturen, München 1999.
2 F. Turner, Les oublies de 39-45 les britanniques internes a Tost, Kreuzburg, Giromagny et Westertimke, Arras 2013.
3 J. Chrząszcz, Historia miast Pyskowice i Toszek, Pyskowice 1994, s. 285.
4 Tamże, s. 286.
5 Tamże.
6 Tamże.